Chính phủ đề xuất cơ quan có thẩm quyền quyết định hoãn xuất cảnh với người đại diện, người được ủy quyền đại diện doanh nghiệp trốn đóng BHXH từ 12 tháng.
Sáng 17/8, Bộ trưởng Lao động Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung trình bày Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Theo dự thảo, nếu hết thời hạn đóng BHXH bắt buộc mà doanh nghiệp không đóng thì phải nộp đủ số tiền trốn đóng và bị xử lý; đồng thời phải nộp thêm 0,03% mỗi ngày trên tổng số tiền trốn đóng.
Cơ quan có thẩm quyền sẽ ngừng sử dụng hóa đơn với doanh nghiệp trốn đóng BHXH từ 6 tháng trở lên. Khi có dấu hiệu phạm tội trốn đóng theo Bộ luật Hình sự, cơ quan BHXH sẽ kiến nghị khởi tố. Chủ tịch cấp tỉnh có thể áp dụng chế tài khác với hành vi trốn đóng BHXH tại địa phương.
Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, thời gian qua, các cơ quan có nhiều giải pháp nhằm hạn chế việc chậm, trốn đóng BHXH. Tuy nhiên, tình trạng này còn diễn ra ở nhiều doanh nghiệp, bình quân mỗi năm 10.000 tỷ đồng. Có doanh nghiệp trốn đóng BHXH thời gian dài nên khó thu hồi, ảnh hưởng đến giải quyết chế độ cho lao động.
Nguyên nhân chủ yếu là doanh nghiệp thuộc diện đóng BHXH bắt buộc chưa được quản lý chặt. Biện pháp xử lý tình trạng chậm, trốn đóng chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng.
Bộ trưởng Lao động Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung. Ảnh: Hoàng Phong
Tuy nhiên, thẩm tra sơ bộ dự thảo luật, Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho rằng đề xuất hoãn xuất cảnh với chủ doanh nghiệp trốn đóng BHXH liên quan đến quyền con người, quyền công dân.
Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành chỉ quy định phạt hành chính. Luật Xuất cảnh, nhập cảnh của công dân Việt Nam quy định áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh với người đại diện cho tổ chức đang bị cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt hành chính mà bỏ trốn. Vì vậy, khi chưa có quyết định xử phạt vi phạm hành chính với người trốn đóng BHXH mà đã đề xuất hoãn xuất cảnh thì cần phải cân nhắc kỹ.
Theo dự thảo, ba hành vi trốn đóng BHXH bắt buộc gồm: doanh nghiệp không đăng ký tham gia BHXH bắt buộc, đăng ký không đủ số người thuộc diện tham gia hoặc đăng ký tham gia BHXH bắt buộc sau thời gian quy định; doanh nghiệp đã đăng ký tham gia BHXH bắt buộc cho lao động nhưng đến thời hạn quy định mà chưa đóng hoặc đóng chưa đủ; doanh nghiệp đăng ký và đóng BHXH bắt buộc thấp hơn tiền lương làm căn cứ đóng theo quy định.
Hai phương án rút BHXH một lần
Theo Tờ trình, Chính phủ đề xuất hai phương án rút BHXH một lần. Phương án một quy định việc hưởng BHXH một lần với hai nhóm lao động khác nhau. Nhóm một là lao động đã tham gia BHXH trước khi luật sửa đổi có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, nếu có nhu cầu thì được rút một lần. Nhóm hai là lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025) thì không được rút BHXH một lần, trừ trường hợp đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng; ra nước ngoài định cư hoặc mắc bệnh nguy hiểm tính mạng.
Phương án hai là lao động sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng chưa đủ 20 năm, có yêu cầu thì được giải quyết một lần nhưng không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để lao động tiếp tục tham gia và hưởng chế độ BHXH.
Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho biết cơ quan thẩm tra còn nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề này. Ý kiến thứ nhất đồng tình lựa phương án một vì dự thảo đã được bổ sung nhiều quy định theo hướng tăng quyền lợi, tính hấp dẫn, khuyến khích lao động bảo lưu thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu thay vì rút một lần.
Tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức ở Việt Nam hiện nay còn rất cao (68,5%), tích lũy từ tiền lương và thu nhập thấp nên việc rút BHXH một lần có thể là nguồn tài chính hữu ích để họ duy trì, bảo đảm phần nào cuộc sống trước mắt. Phương án này không gây xáo trộn, ảnh hưởng tới những người có thời gian bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội trước khi luật này có hiệu lực.
Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh. Ảnh: Phạm Thắng
Các ý kiến ủng hộ phương án một cho rằng phương án hai còn nhiều cách hiểu khác nhau và chưa rõ việc giải quyết một phần thời gian đóng là khoảng thời gian nào trong cả quá trình đóng BHXH. Hơn nữa, có lao động đóng gián đoạn, không liên tục và cũng có thể phát sinh tình huống lao động quay lại tham gia BHXH thì việc cộng nối thời gian đóng được tính thế nào?
Luồng ý kiến thứ hai trong Ủy ban Xã hội đồng tình phương án hai vì sẽ giúp lao động có thêm chi phí giải quyết khó khăn trước mắt nhưng đồng thời còn động lực để giữ lại họ ở lại hệ thống lâu hơn. Đề xuất này cũng tăng khả năng được thụ hưởng quyền lợi của BHXH khi họ tiếp tục tham gia đóng hoặc khi họ đến tuổi nghỉ hưu vẫn còn cơ hội để hưởng sớm khoản trợ cấp tích lũy do đóng BHXH trước đó. Phương án này cũng đảm bảo nguyên tắc và cơ hội liên kết giữa các tầng hưu trí. Quỹ BHXH luôn được duy trì ở trạng thái an toàn cao hơn so với phương án một, nhất là trong trường hợp lao động đồng loạt rút một lần như trong đại dịch Covid-19.
Luồng ý kiến thứ ba chưa đồng tình với cả hai phương án của Chính phủ. Các ý kiến này cho rằng phương án một tạo bất bình đẳng giữa người tham gia trước và sau khi luật có hiệu lực, tiềm ẩn gây mất ổn định xã hội, tạo làn sóng ồ ạt rút một lần. Trong khi đó, phương án hai cho rút 50% không hợp lý vì số tiền doanh nghiệp đóng BHXH cho lao động là tiền của lao động. Cơ quan soạn thảo chưa giải thích tại sao lại đưa ra tỷ lệ 50%.
Luồng ý kiến thứ tư đề nghị Chính phủ có chính sách hỗ trợ lao động vượt qua khó khăn thật sự, giúp họ giảm nguy cơ phải rút BHXH một lần. Chính phủ cũng có thể bổ sung chính sách tín dụng ưu đãi với lao động khi bị nghỉ việc.
Luồng ý kiến thứ năm đề nghị trong bối cảnh bảo hiểm hưu trí bổ sung chưa phát triển, Chính phủ nghiên cứu tách quỹ hưu trí bắt buộc thành hai phần, gồm bắt buộc đóng ở mức sàn để đảm bảo an sinh xã hội và phần còn lại của thu nhập. Lao động không có quyền rút phần bắt buộc nhưng được rút phần còn lại. Cả hai quỹ này đều do BHXH quản lý.
Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ tiếp tục tham vấn về các phương án, trong đó lưu ý nâng cao nhận thức cho lao động về tầm quan trọng của tích lũy cho chế độ hưu trí khi về già, nhất là khi Việt Nam đang có tốc độ già hóa dân số rất nhanh.
Giải trình, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nói cơ sở của hai phương án là đảm bảo hài hòa giữa an sinh xã hội lâu dài của đất nước và giải quyết khó khăn, vướng mắc trước mắt cho lao động. Các phương án được tính toán để không tạo sốc cho lao động, nhất là trong lúc khó khăn. Theo thống kế, 72% lao động rút BHXH một lần ở phía Nam và miền Trung, “tuyệt đại bộ phận là công nhân”. Do đó cần nhìn rõ thực trạng này để thấy nguyên nhân rút BHXH một lần là do cuộc sống của người lao động khó khăn.
Ông Dung thừa nhận chưa chọn được giải pháp tối ưu trong hai phương án Chính phủ trình. “Theo tinh thần nghị quyết 28 Trung ương thì nên chọn phương án hai bởi hài hòa với người đóng góp đã, đang và người sẽ tham gia”, Bộ trưởng nói, cho biết cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục tính toán trường hợp lao động không được rút BHXH thì sẽ thay bằng cơ chế hỗ trợ khác như ưu đãi tín dụng.